NHỚ LẠI NGÀY ẤY
Ngày 5 tháng 8 năm 1964
Ngày 5-8-1964 , tôi Lương mạnh Hải là đài trưởng một đài Vô tuyến điện của Tổng trạm Thông tin Quân Khu Đông Bắc.Hôm ấy,đến phiên Hải trực đài canh phòng không báo động Quốc gia, Huấn bạn cùng tổng trạm với Hải, trực đài canh Tác chiến. Buổi sáng rất nhiều tin cho thấy tần suất máy bay địch xuất kích ngày hôm nay là cao hơn mấy ngày trước và hầu như liên tục. Khi Hải vừa nhận được tin có 3 tốp máy bay Mỹ bay vào cửa Văn Úc, Lạch Trường theo hướng Hải Phòng, Quảng yên…thì Hải đã nghe thấy âm thanh xòan xoạt như người ta kéo tôn trên nền xi măng…tiếp theo là tiếng súng 12 ly 7, tiếng đạn pháo, tiếng rít của tên lửa…Hải nhìn sang bên máy bạn Huấn đã thấy Huấn ngồi chúi xuống bên cạnh bàn máy, Huấn vẫn không rời cát tai nghe vẫn làm nhiệm vụ giữ liên lạc với máy bạn.. Còn Hải không phải là không sợ, nhưng tình huống quá nhanh Hải đang tập trung vào nhận tin điện từ đài của Trung ương ở Hà Nội báo động để chuyển sang Ban Tác chiến, nên Hải vẫn ngồi nguyên trên ghế đài canh…khi nhìn ra phía biển Bãi Cháy, Hải thấy từng tốp máy bay giống như những cải vỉ ruồi rất to, nối đuôi nhau. Hải có cảm giác như nó gần sát mặt biển, dưới cả dường dây điện từ bên này Bãi Cháy sang bên Hồng Gai. Có thể do chỗ Hải ngồi trên địa hình cao hơn mặt biển rất nhiều, nên bị ảo giác như máy bay bay sát gần mặt nước…Hôm ấy máy bay bắn phá vào Trạm điện thoại của Bưu điện do điện thoại viên Vi Thị Mến trực ở Bưu điện Bãi cháy.Tổng trạm thông tin của Quân khu và cơ quan Quân khu an toàn, ngoài vòng bom đạn của không quân Mỹ trong ngày hôm ấy. Hai bên đầu phà bãi Cháy thì thiệt hại nặng nề hơn…
Ngay chiều hôm đó đài, báo đưa tin quân và dân Quảng Ninh, quân và dân miền Bắc đánh thắng trận đầu, bắn hạ 8 máy bay, bắt sống một phi công Mỹ, nhịp sống hối hả, nhưng có vẻ trật tự hơn, mọi người gần gũi, yêu thương và quan tâm đến nhau hơn… Mấy cô mậu dịch viên, mấy cô ở cửa hàng lương thực, thực phẩm, mọi ngày hách dịch, cửa quyền…hôm nay vui vẻ, cởi mở hơn, nhất là với mấy anh, mấy chú bộ đội. Cánh lính kháo nhau, vừa được xem mặt tên phi công E Vơ Rết bị ta bắt sống ở Hà Tu, đang giải về Quân Khu để đưa về nơi hỏi cung. Sau khi thay ca đài canh, Hải tranh thủ ra phía đường có Ê Vơ Rết đi qua….Tên phi công Mỹ còn rất trẻ, đôi mắt hắn lấm nét, sợ hãi, như co rúm người lại…trông thật tội nghiệp…Mọi người hô: Đả đảo đế quốc Mỹ bắn phá miền Bắc.Đả đảo đế quốc Mỹ xâm lược Việt Nam…
Tối hôm đó Hải viết bài thơ:
TRẬN MỒNG 5 THÁNG 8
Đất trời đang bình yên
Bỗng ầm ầm rung chuyển
Từng bày quạ sắt lồng lộn, đảo điên
Như xé trời, rạch đất…
Quảng Bình, Vinh, Thanh Hóa
Cùng quân và dân vùng Đông Bắc ra quân…
Thế trận đã sẵn sàng
Đường đạn ta bủa vây thành lưới trời, bão lửa
Vít cổ “Thần sấm”, “Con ma”…
Tám máy bay Mỹ tan xác
Phi công giặc đứa chết, đứa hàng
Thằng E Vơ Rét còn trẻ măng, lầm lũi
Lủi thủi, ngậm ngùi lê bước
Hãi hùng trong tiếng thét đả dảo của dân…
Hoan hô các chiến sĩ Phòng không
Hoan hô lực lượng tự vệ, dân quân
Hoan hô các chiến sĩ Thông tin
Đã tiếp nối đường dây, cánh sóng
Một trận hiệp đồng tuyệt đẹp
Cho quân và dân ta thắng Mỹ trận đầu
Trên bàu trời miền Bắc hậu phương
Trên bàu trời Tổ Quốc yêu thương !
Viết tại đài canh Phòng không báo động Quốc gia
Tổng trạm thông tin Quân khu Đông Bắc ngày 5-8-1964
Thơ đăng báo Quân Bạch Đằng
Sau khi máy bay địch rút, Tổng trạm được lệnh tìm địa điểm sơ tán. Trong phương án 1, tình thế chưa căng thẳng, Tổng trạm Vô tuyến điện sơ tán về thôn Vạn Yên xã Việt Hưng huyện Hoành Bổ tỉnh Quảng Ninh. Hải được chỉ định đi cùng Chính trị viên Chu Bính, cùng đại đội phó Hà Sĩ Túc, anh Túc trợ lý Vô tuyến điện trên phòng Thông tin, mới được Bộ tham mưu chỉ định về làm đại đội phó đại đội Tổng trạm Thông tin. Hải chịu trách nhiệm chọn địa điểm đặt đài, đặt la bàn xác định hướng mắc ăng ten, vị trí hầm cho máy, hầm và lán tạm cho người…Thực ra đối tượng liên lạc cụ thể, các đài vị trí ở đâu; đảo nào, ở hướng nào, lúc này Quân khu có gần 30 đối tượng liên lạc, gần mười đài ở các Biển Đảo…Hải nắm chắc như đường vân trong lòng bàn tay mình.Việc đưa đài vào rừng rậm, xen kẽ núi sẽ rất phức tạp, khó lường hết các vùng điếc, tức là vùng sóng trời không qua, sóng đất không tới, nếu không được thử sóng, không có kinh ngiệm, việc liên lạc sẽ rất khó khăn. Lúc này rừng Hoành Bồ gần như là các khu rừng nguyên sinh, cây cối rậm rạp, chỉ có những đường mòn người đi củi , đi săn thú, thực ra dân ở đây rất thưa thớt. Sau khi đi một vòng, vừa đi vừa bàn bạc, trao đổi, anh Chu Bính, anh Túc nhất trí với phương án Hải nêu ra, các đài ở theo hình sao, tổ nguồn điện , tổ thu phát công điện cùng Ban chỉ huy Trung đội nằm ở giữa năm cánh sao…Phương án di chuyển chia làm hai bước, bước 1 tạm đóng quân nhà dân vừa triển khai đài giữ liên lạc với Bộ và các đơn vị, vừa bố trí một lực lượng triển khai các trạm đặt đài trong rừng. Những ngày này cường độ làm việc của cán bộ, chiến sĩ rất cao. Khó khăn, vất vả, thiếu thốn, nhưng ai nấy đều vui vẻ, hăng hái. Anh em làm việc bất kể giờ giấc … đang nửa đêm, có điện, báo vụ, quay viên phải dạy làm . Mỗi kíp trực thường phải ba người, một báo vụ và hai quay viên. Khi nào thiếu người, quay viến mới trực một người…Có thời kỳ khó khăn, thiếu quay viên, báo vụ thay nhau làm quay viên. Số chiến sĩ tuyển vào làm quay viên, văn hóa thường chỉ hết cấp I, cấp II…Lần đầu đơn vị đóng quân nhà dân, mỗi đài ở trong vài ba nhà, gồm nơi nghỉ, nơi triển khai đài, nơi đặt trạm thu phát công điện. Việc quản lý quân số, quản lý những vấn đề quan hệ của cán bộ, chiến sĩ với dân rất tế nhị, phức tạp … phải nắm chắc thông tin thường xuyên, liên tục. Đơn vị của Hải là đơn quyết thắng, nên những vấn đề kỷ luật quan hệ quân dân, Hải luôn động viên nhắc nhở anh em theo phương châm “Đi dân nhớ, ở dân thương, không đụng đến cái kim, sợi chỉ của dân”…
Ban chỉ huy trung đội Vô tuyến điện cùng các cụm điện đài di chuyển lên vùng Hoành Bồ, trung đội Hữu tuyến, trung đội Thông tin Chuyển đạt và Đại đội bộ vẫn ở lại khu Chỉ huy cùng cơ quan Quân khu ở đồi cao Bãi Cháy( nơi tỉnh đội Hồng Quảng cũ ). Sau trận 5-8 địch tăng cường đánh phá các cây cầu dọc đường 1 như cầu Đò Lèn, cầu Hàm Rồng, cầu Vĩnh Thủy và các vùng trọng điểm Quân khu 4. Bộ vẫn nhận định: thế nào Mỹ cũng đánh phá trở lại các vùng mỏ Hà Tu, Hà lầm , Hồng Gai, Bãi Cháy…
Đúng như nhận định của Bộ , cuối tháng 8 ,đầu tháng 9, Mỹ cho nhiều tốp máy bay đánh phá Hà Tu, Hà Lầm. Sơn Dương, Bãi Cháy. Đặc biệt trong hai ngày 9 và 10 tháng 9 máy bay Mỹ thả bom trúng chỉ huy sở của Quân Khu ở Bãi Cháy. Hầm tổng đài của Tổng trạm bị sập, hai chiến sĩ Trần văn Thỏa và Lại Quang Tham hy sinh. Chính trị viên Chu Bính lệnh cho Trung đội trưởng Lương Hải cho hai bộ phận , một bộ phận theo xe máy bộ đàm do Lương Hải phụ trách chạy ngay về Sở chỉ huy đưa tử sĩ và chiến sĩ bị thương về Tram Quân y, một bộ phận do Trung đội phó Mai Ích Nho chỉ huy quân số đông hơn, chạy hành quân bộ từ Yên Hưng Hoành Bồ về Sở Chỉ huy tại Bãi Cháy cứu sập hầm và cùng với anh em ở Sở Chỉ huy củng cố đơn vị. Không khí đơn vị như ở mặt trận, làm việc không kể giờ giấc, ăn ngủ thất thường… Ai nấy đều tập trung cao nhất cho nhiệm vụ.
Chặng đường từ Yên Hưng Hoành Bồ về Bãi Cháy khoảng 18 cây số, mà anh em chạy bộ hơn một tiếng rưỡi đồng hồ đã đến nơi. Quang cảnh đơn vị đổ nát, tiêu điều, nhà chính của hầm tổng đài bị xan bằng, phía trái còn góc tường nham nhở. Xác đồng chí Tham, đồng chí Thỏa, còn bọc vải, đắp chiếu, quàn tại nhà đọc sách của đơn vị. Thỏa bị bom ép, người xẹp lại. Tham bị phạt mất toàn bộ phần từ nửa bụng xuống, đùi và chân văng ra chỗ khác tìm mãi mới thấy và lắp vào cũng không nguyên vẹn.... Bị thương trong trận ấy còn có Nguyến Bá Ngọc, anh bị mảnh bom văng vào gót, đứt gân chân, sau này đi như người thọt. Ngay sau đó Hải được phân công đi cùng anh Ngô Phú Sương thiếu úy, Chính trị viên phó Đại đội, anh Sương mới nhập ngũ cùng đợt các cán bộ xã được điều động vào Quân đội, học bồi dưỡng 3 tháng rồi phong hàm Sĩ quan…danh nghĩa là anh Sương phụ trách, thực ra toàn bộ việc liên hệ với Đội điều tri 201, lo thủ tục an táng và giải quyết chế độ chính sánh cho hai tử sĩ lúc ở trạm, cũng như về địa phương đều do Hải cùng mấy anh em là Trữ, biệt danh là Trữ đầu to và Tín, thư sinh, một bạn nữa tên là Tiếp, đi cùng, đảm nhận. Anh Sương là người rất nhát, sợ những việc đụng chạm đến xác chết. Mà anh sợ thật, khi tiếp xúc với xác tử thi, mặt mày anh tái mét, người co rúm lại…Hải đành bảo : Anh cứ đứng ngoài kêu anh em …để tôi trực tiếp xử lý các việc. Lúc ấy Hải mới 25 tuổi, anh Sương đã 30. Trạm quân y 201 đóng ở Sơn Dương, cách thị trấn Chới huện lỵ Hoành Bồ mấy cây số.Thực ra gọi là Trạm nhưng nhà toàn là các lán tạm, sơ sài, Đến lúc trời tối, Hải cùng mấy anh em ngồi bên tử sĩ canh một đêm, sáng hôm sau mới làm các thủ tục theo chế độ chính sách, đánh dấu mộ chí…. Hầu như trong đêm đó anh em thức trắng bên anh Tham, anh Thỏa. Lần đầu mới thấy người chết do bom đạn, mà không còn nguyên thi thể, nhưng không hiểu sao, lúc ấy Hài không sợ, Hải chỉ tâm niệm bạn mình đang nằm đó…Từ chỗ Hải nằm đến chỗ để Thỏa và Tham nằm đâu có xa, chỉ cách vài mét.Hải bố trí năm anh em nằm theo vòng tròn quanh Tham và Thỏa, để phòng con cáo, con trồn, cả hổ báo nữa, nơi này còn là rừng nguyên sinh, rậm rạp hơn rừng Hoành Bồ…nhỡ con gì đến phạm vào các anh thì thật tội , có lỗi với các anh và với đơn vị. Ngủ đêm bên xác Tham và Thỏa hôm đó có anh Sương, Hải, Trữ, Tiếp và Tín…( gần đây Hải đã gặp lại Trữ, Tín, còn anh Sương và Tiếp chưa gặp lại được)
Sáng hôm sau, phần tắm rửa thuốc thang bảo quản thi thể do anh Tuệ, anh An nhân viên chuyên môn của trạm 201 làm, anh Sương cùng Hải đi chọn áo quan, làm giấy tờ gửi về địa phương để sau làm lễ truy điệu cho các anh. Cả hai bạn Thoả và Tham đều còn trẻ, mới qua tuổi 20 , chưa có gia đình, nhà Thỏa có 2 anh em trai, một chị gái, còn Tham là con trai duy nhất trong nhà . Tham còn chị và em gái ở với mẹ.
Mộ Trần văn Thỏa, Lại Quang Tham được anh Sương, Hải cùng tram Quân y 201 đặt tại một bãi đất bằng trên đồi Sơn Dương. Trong lúc làm lễ an táng vẫn có tiếng máy bay đich, có những loạt kẻng báo động, đa số anh em còn trực chiến làm nhiệm vụ trên đơn vị. Nghi lễ tuy giản đơn nhưng trên mộ hai anh vẫn có hoa rừng, có súng bắn chào tiễn biệt, có bà con trong thôn xóm lân cận, anh chị em, bác sĩ, y tá, nhân viên bệnh viện đưa tiễn
Lần đầu có người lính chết ngay trên quê hương mình, trong trận đầu đảnh trả máy bay Mỹ xâm phạm vùng trời miền Bắc …nên bà con, đồng đội rất thương tiếc, đau buồn nhưng không bi lụy. Khác với các lần truy điệu các liệt sĩ báo tử từ chiến trường, chỉ có quan tài giả tượng trưng…lần này có người con bằng xương, bằng thịt, mới ngày nào nhập ngũ, tươi cười vẫy chào tạm biệt mọi người, nay các anh im lặng nằm đó trong quan tài phủ Quốc kỳ…cái chết, sự hy sinh đã hiển hiển trước mắt họ…Nhìn mặt mọi người lô rõ vẻ thương đau , nhưng vẫn ẩn dấu một ý chí sẵn sàng đối mặt với những gì đang cần họ và chờ họ…
Tổng kết các đợt công tác phục vụ chiến đấu qua hai lần máy bay Mỹ đánh vào Bãi Cháy và chỉ huy sở Quân khu Đông Bắc, đơn vị của Hải được tặng danh hiệu đơn vị quyết thắng, Riêng Hải được tặng danh hiệu chiến sĩ thi đua, Chiến sĩ Quyết thắng hai năm liền .Cuối năm 1965 Quân Khu tổ chức Đại hội Thanh niên Quyết thắng toàn Quân khu, Hải được thay mặt đơn vị và Đoàn thanh niên đi dự Đại hội và báo cáo điển hình tại Đại hội ( Sự kiện trên đã được ghi trong lịch sử Bộ đội Thông tin Liên lạc từ dòng thứ nhất đến dòng thú 6 trang 337…)
( Do khuôn khổ, trận mồng 5 tháng 8 chỉ là một lát cắt trong cuộc đời gần 40 năm trong quân ngũ của Hải, nên chỉ ghi những nét chính và những sự kiện quan trọng, hơn nữa đã hơn 50 năm qua, có nhiều người, nhiều sự kiện, đã bị bụi thời gian làm mờ dần, chỉ còn nỗi nhớ, tình yêu thương với đồng đội là còn lại...hy vọng dịp khác Hải kể tiếp)
Trích trong truyện ký " Một đời nhìn lại " của Lương Toán ( Lương Mạnh Hải)
Sâu đây là mấy ảnh, chàng lính trẻ ngày ấy và bây giờ 50 năm sau.
|
Trong vườn hoa Đà lạt 2013 |
|
Nhà thơ Lương Toán - Phó chủ tịch thứ nhất CLB Thơ Công nhân Chi hội Nhà văn Công nhân -- Hội Nhà văn Việt Nam |
|
Người sĩ quan trẻ của 50 năm trước trong trận ngày 5-8-1964 tại Bãi Cháy, Quảng Ninh 25 tuổi |
|
Người sĩ quan cao cấp của Binh chủng Thông tin Quân đội nhân dân Việt nam Ảnh chụp1992 |
|
52 tuổi |
|
Ảnh tác giả cùng giáo sư Nguyễn Lân Dũng,nghệ sĩ nhân dân Trần Xuân Thủy Nguyễn Vĩnh Tuyền (Bố của nhạc sĩ Nguyễn Vĩnh Tiến) |
|
10 cháu nội ngoại luôn bên ông |
|
Tác giả của nhièu tập thơ và nhiều ca khúc phổ nhạc từ thơ của tác giả |
|
Ảnh tác giả hiện nay. 75 tuổi |